clubstation VERON
afdeling Walcheren

Bletchley Park 2012

Je krijgt niet ieder jaar Abraham of Sara te zien. Niet dat de meeste mensen hier nu op zitten te wachten, maar als het dan toch zo ver is dan kun je maar beter zorgen dat je er een goede herinnering aan overhoudt.
In oktober  2011 was het zover voor Dan, PA1FZH en een paar maanden later zou zijn XYL Elna de welbekende Sara mogen aanschouwen.

In het geheim ontstond het plan om Dan en Elna een trip aan te bieden naar Engeland. Elna zou gaan shoppen in Londen en Dan zou meegenomen worden naar Bletchley Park.

 

Bletchley Park is de naam van een landhuis in Bletchley in Zuid-Engeland, tegenwoordig onderdeel van de stad Milton Keynes, dat een zeer belangrijke rol speelde in de Tweede Wereldoorlog. Het was in dit landhuis dat de Government Code and Cipher School(GC&CS) was gehuisvest, de codebrekers van de Britse inlichtingendienst.


Bletchley Park

 

GC&CS betrok in 1939 Bletchley Park. Op het terrein werd een radio-ontvangststation gevestigd dat de naam "Station X" kreeg. De mysterieuze "X" is afkomstig van het Romeinse cijfer X. Het was namelijk het tiende ontvangststation.
Onder leiding van Kolonel John Tiltman en Dilly Knox slaagden verschillende briljante wiskundigen en codebrekers zoals Alan Turing, Gordon Welchman, en een bont allegaartje van allerlei academici er tijdens de Tweede Wereldoorlog in veel van het gecodeerde Duitse berichtenverkeer te ontcijferen.

Alan Turing

 

Op het hoogtepunt van hun oorlogsactiviteiten telde het park meer dan 7000 personeelsleden. Dit waren zowel codebrekers als militair en burgerpersoneel dat hielp bij ontcijfering van de immense stroom gecodeerde berichten. Om al dit personeel te kunnen huisvesten werden vele barakken bijgebouwd in de omgeving van het landhuis. De verschillende afdelingen van GC&CS werden "Hutten" genoemd. Zo was "Hut Six" verantwoordelijk voor het breken van het berichtenverkeer van de Enigma coderingsmachine. De informatie, verkregen door het ontcijferen van berichten kreeg de codenaam Ultra en speelde een zeer belangrijke rol in het verloop van de Tweede Wereldoorlog.

Na de oorlog verhuisde de GC&CS, werden alle documenten en machines vernietigd, en raakte het landhuis in verval. Enkele van de hoofdrolspelers verhuisden mee, maar het grootste deel van het personeel werd ontslagen. Jarenlang moesten hun werk en formidabele prestaties geheim blijven en konden zij niet genieten van de verdiende roem en erkenning. Pas in de jaren '70 werden de oorlogsinspanningen van Bletchley Park publiek gemaakt en konden de vele trotse medewerkers eindelijk met hun verhaal naar buiten komen.

Sinds enkele jaren is er een vereniging die het landhuis restaureerde en het is nu een museum met zeldzame stukken zoals verschillende Enigma machines en de Colossus, de eerste programmeerbare elektronische computer die gebruikt werd voor het breken van berichten, gecodeerd met de Lorenz-machine. (bron: Wikipedia)

 

     

Diverse modellen van de Enigma

 

     

                     Colossus                                                                          Lorenz-machine SZ 42

 

Tijdens een receptie werd het kado aangeboden in de vorm van een opdracht. Voor Elna was er een puzzel gemaakt die na het in elkaar leggen het recht gaf op een T-Shirt met daarop een afbeelding van Harrods en de tekst  “Elna’s shop til you drop tour 2012”
Voor Dan werd er een stukje tekst in CW geseind die hij moest decoderen. Helaas voor hem was dit een stukje gecodeerde tekst die met behulp van een papieren Enigma moest worden ontcijferd. Uiteindelijk was de oplossing “Bletchley Park” Ook deze uitkomst gaf recht op een T-Shirt met daarop afgebeeld Bletchley Park, Station X en natuurlijk een Enigma.

Het decoderen van de boodschap met een papieren Enigma

 

De locatie was nu bekend, alleen nog een vrij weekend vinden. Dit werd uiteindelijk het weekend van 16 t/m 18 maart 2012.

Met twee auto’s reden we vrijdagmorgen 16 maart vroeg richting Calais en kwamen precies op tijd aan voor de trein. Na alle controles doorlopen te hebben konden we zo op de trein rijden en nog geen uur later stonden we al in Folkstone.
Onwennig rijden we de linker baan van de M20 op. Omdat het voorlopig alleen maar snelweg is gaat dit verrassend goed. Wel even wennen om voor dat je gaat inhalen goed in de rechter spiegel te kijken, maar met een oplettende bijrijder komen we uiteindelijk veilig aan op de eindbestemming in de buurt van Dunstable ergens noordwest van Londen.

Ergens op de M20

 

Zaterdag 17 maart stond voor ons het bezoek aan Bletchley Park op het programma en voor de (X)YL’s een trip naar hartje Londen.

Als je vanaf de parkeerplaats richting het hoofdgebouw loopt is het eerste wat ons meteen opvalt de radio antennes die op één van de gebouwen hoog er boven uit steekt. We denken dat het om GB2BP gaat die een locatie heeft op Bletchley Park. Later zal blijken dat het gebouw "Block B" het nieuwe onderkomen van de RSGB, National Radio Centre is waar ze de call GB3RS gebruiken.

Tijdens een uitgebreide rondleiding over het park komen we steeds meer te weten over de geschiedenis van cryptologie en het decoderen hiervan. Met name wat er allemaal aan is vooraf gegaan voordat de versleutelde berichten van een Enigma konden worden gedecodeerd.

Geschiedenis:

Met de toename van de draadloze communicatie sinds circa 1900 werd men meer bewust van de noodzaak van geheimhouding van communicatie. Toen de elektrotechniek op peil kwam begonnen mensen zich bezig te houden met automatisering van cryptografie.

Op 23 februari 1918 vroeg in Duitsland Arthur Scherbius patent aan voor een machine die bekend zou worden als Enigma. Hij probeerde de machine aanvankelijk te slijten aan de Duitse Marine en het ministerie van Buitenlandse Zaken. De organisaties toonden geen interesse.

In 1923 exposeerde het bedrijf "Chiffriermaschinen Aktiengesellschaft" op het congres van de Wereldpostunie de Glow-Lamp Ciphering and Deciphering Machine: Enigma. Dit zou later bekend worden als Enigma A, een log toestel met schrijfmachine van circa 50 kg zonder stekkerbord. Nadat een jaar later op hetzelfde congres een nieuwe versie (Enigma B) ook gedemonstreerd kon worden kreeg het nieuws aandacht in het Amerikaanse Radio News en een uitvoerige beschrijving in het werk Chiffrieren mit Geraten und Maschinen van Siegfried Türkel. De toepassing van de reflector, een idee van Scherbius’ collega Willi Korn, leidde tot de ontwikkeling van de Enigma C.

De Cypher Machine E, ook bekend als De Schlüsselmaschine E, is vooral bekend als dé Enigma. De Enigma is zowel een naam als een soortnaam van elektromechanische codeermachines van het type rotormachines. Hiermee kunnen berichten gecodeerd worden in andere lettercombinaties dan het origineel, die vervolgens weer terugvertaald kunnen worden. Enigma is Grieks voor raadsel.

Het Enigma-toestel in gebruik genomen door verscheidene Europese bedrijven, diplomatieke diensten en legers, maar werd vooral bekend als codeermachine van de Wehrmacht vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog in nazi-Duitsland. Het principe is bedacht door de Nederlander Hugo Alexander Koch.

Nadat eerst de Poolse en nadien, tijdens de Tweede Wereldoorlog, de Britse inlichtingendienst erin slaagde de Enigmacodes te breken, bleek het toestel een goudmijn van informatie over de Duitse oorlogsmachine. De informatie, verkregen door ontcijfering van de geheime Duitse berichten, kreeg de codenaam "Ultra" en speelde een uiterst belangrijke rol in het verloop van de Tweede Wereldoorlog, vooral in de U-bootoorlog in de Atlantische Oceaan, de veldslagen in Afrika en delanding in Normandië.

De Enigma-machine was een zeer degelijk ontwerp waarvan de code onbreekbaar leek vanwege een ongeëvenaard cryptografisch veiligheidsniveau. Het waren in beslag genomen codeboeken, fouten door operators en onveilige procedures bij de vercijfering van berichten die het breken van de Enigmacode mogelijk maakten.

De Britse Government Code and Cipher School in Bletchley Park brak de Enigmacodes aanvankelijk met pen en papier. In augustus 1940 startten zij met het gebruik van hun eigen 'Bombe', ontwikkeld door Alan Turing en Gordon Welchman. Dit was eveneens een elektromechanische machine, maar gebaseerd op een totaal ander principe. De standaard Enigma-machine gebruikte drie rotoren welke elk op 26 verschillende posities gezet konden worden. De bombe probeerde elk van deze posities en voerde daarop een test uit. Vrijwel alle 17.576 (26x26x26) posities konden door de test uitgeprobeerd worden waarna de overgebleven mogelijke oplossingen met de hand onderzocht werden. Voor het gebruik van de bombe had de cryptoanalist echter wel een zogenaamde crib nodig, een stukje versleutelde tekst waarvan het klaarschrift geraden kon worden.
Alle informatie die werd verkregen via het breken van Enigma had de codenaam "Ultra", en speelde een beslissende rol tijdens de gehele oorlog, maar vooral in de Atlantische Oceaan.

Reconstructie van de "Turing Bombe" in Bletchley Park

     

Voorzijde                                                                               Achterzijde     

 

Let op de lekbak onder de machine. Het mechanisme moest zeer regelmatig gesmeerd worden voor een goede en storingsvrije werking. Door de grote warmte ontwikkeling in de machine smolt deze smering en werd vervolgens door een lekbak opgevangen.
(waar kennen we dit van ...)

De Lorenz SZ 40 en SZ 42 (Schlüsselzusatz, wat "sleuteltoevoeging" betekent) waren machines die door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt om codesleutels te genereren. Deze codes werden gebruikt om de communicatie op hoog niveau tussen verschillende legeronderdelen te versleutelen.
Terwijl de bekende Enigma vooral gebruikt werd door onderdelen in het veld, werd de Lorenz-machine exclusief gebruikt voor het versturen van berichten op hoog niveau, zoals tussen Hitler en zijn generaals, waar men zich de zware machine en teletypemachine kon veroorloven.

De Lorenz machine was een zelfstandige codeer-eenheid, net zoals de Enigma. Het werkingsprincipe is deels gelijk, maar de ene set rotors versleuteld de tekst zoals bij een "gewone" Enigma en de tweede set rotoren genereert een random tekst. Deze twee teksten worden wiskundig bij elkaar opgeteld.
Je kunt een letter namelijk in ASCII in een 5 digits uitdrukken (bv 00101). Zodoende kun je binair dan 2 letters bij elkaar optellen. Het opgetelde resultaat werd verstuurd.
Om te decoderen werden de 2 letters binair van elkaar afgetrokken en kreeg je de oorspronkelijke letter weer, die vervolgens dus weer op zich gedecodeerd kon worden. De Lorenz-machine zelf was 51 × 46 × 46 cm groot en werd gebruikt als uitbreiding van de standaard Lorenz-teleprinter.

De wiskundige Max Newman realiseerde zich dat een groot deel van het handwerk van de codebrekers ook door een machine kon worden gedaan. Zijn algoritme werd geïmplementeerd in de Heath Robinson-machine. Deze machine was alleen het invoergedeelte waar de papieren tape overheen liep.
Heath Robinson was een bekende Engelse cartoon tekenaar die de meest mooie constructies tekende die nooit konden werken (een soort Escher).
Zodoende is de indrukwekkende constructie met loopwielen en V-snaren naar hem genoemd.
De Heath Robinson machine werd gebruikt om de startpositie van de rotoren te vinden voor ieder bericht en liet zien dat het algoritme van Newman werkte. Er werd besloten een grotere volledige geautomatiseerde machine te bouwen. 

High-speed ponsband (5000 karakters per seconde) van de Heath Robinson-machine

 

Tommy Flowers ontwierp en bouwde vervolgens de Colossus, een machine die bestond uit 1500 elektronenbuizen. Het idee achter de Colossus was dat je de tape met de code heel vaak langs de lezer liet lopen als een eindeloze band. De snelheid kon oplopen tot maximaal 30 km/uur, anders brak de papieren tape.
De interpretatie van de code werd dus in de Colossus gedaan.
Het resultaat was hetzelfde als bij de Bombe; als je een mogelijke startsetting had, moest je met de hand op een "gewone Lorenz" machine het bericht alsnog letter voor letter decoderen.

De eerste uitvoering van de Colossus, de Mark I werd ingezet vanaf januari 1944 en had direct succes. Met deze machine waren de Britten nu in staat de Lorenz-berichten in een aantal uren in plaats van weken te breken. Dit kwam precies op tijd om te laten zien dat Hitler in de afleidingsmanoeuvres was getrapt die de geallieerden hadden geplaatst als voorbereiding op D-Day.

Colossus Mark 2 met op de achtergrond de Heath Robinson-machine

 

De Colossus was tevens de eerste computer, die twee jaar voor de gedoodverfde Amerikaanse eerste computer, de ENIAC, was gebouwd. De Engelsen en Amerikanen bombardeerden voor de landing op Normandië snel alle landlijnen, terwijl ook de Fransen ondergrondse lijnen saboteerden. De Duitsers waren nu genoodzaakt al hun berichten radiografisch via de Lorenz te verzenden. De geallieerden verkregen hierdoor zeer belangrijke informatie.

Na de rondleiding hadden we nog ruim de tijd om de rest van de collectie te bekijken. Behalve de Enigma en alles wat er mee te maken had, stond er ook nog een collectie zend- en ontvangstapparatuur uit die tijd en een aantal schitterende historische auto's. Enkele zijn gebruikt in de films "The Eagle Has Landed" (1976) en "Enigma" (2001).

 

Tenslotte hebben we nog een bezoek gebracht aan de splinternieuwe locatie van de RSGB het "National Radio Centre" Een groen gebouw dicht bij de hoofdingang van Bletchley Park en nabij het hoofdgebouw Block B.
Deze locatie werd voor het publiek voor het eerst geopend op 25 februari 2012, de officiële opening vond plaats op 11 juli 2012.

Bij binnenkomst kan je een korte film te zien over hoe belangrijk radio communicatie is voor ons allemaal. Vervolgens komen we bij de tentoonstelling "The History of Radio Communications" in deze kleine ruimte wordt de historie van de radio en radioamateur getoond door middel van oude apparatuur tot en met het hedendaagse materiaal. Om de hoek in de volgende ruimte zien we een paar interactieve display's met bijbehorende plexiglazen behuizingen met daarin wat apparatuur waarmee je kunt spelen en kijken wat er gebeurt.

Uiteindelijk aan het einde van het gebouw komen we bij het amateur station GB3RS. Eigenlijk kan het woord amateur hier weggelaten worden. Er zullen niet veel stations zijn die de apparatuur die hier gedemonstreed worden thuis hebben staan. Het is heel indrukwekkend en misschien voor een geïntereseerde (aankomend) zendamateur zelfs afschrikwekkend. De demonstratieset, een Yaesu FTDX9000D, alleen al kost rond de 10.000 euro. En dan spreken we nog niet over de rest van de gebruikte (rand)apparatuur. Toegegeven het ziet er geweldig uit. We worden welkom geheten en na ons voorgesteld te hebben krijgen we meteen een uitgebreide uitleg over dit station.

 

Als dan gevraagd wordt naar een geldige licentie laten we tegelijkertijd allemaal onze machtiging zien en krijgen groen licht om het station in de lucht te brengen. Een primeur want het blijkt dat we de eerste niet Britse amateurs zijn die met het station gaan werken. Wat onwennig schuiven Menno, PD1ML en Cor, PE1PTQ achter de set. Er blijkt een contest aan de gang te zijn dus er was geen gebrek aan tegenstations. Via een beeldscherm voor de operator krijg je direct alle informatie over je tegenstation te zien (mits dat deze in de database staat) en kun je met een druk op de knop meteen je verbinding loggen in het gekoppeld logboek. Via 2 grotere schermen boven de operators kunnen omstanders meekijken wat er gebeurd. Ook wordt er meteen een wereldkaart getoond waar het tegenstation zich bevind en de antenne draaien is niet nodig. Dit wordt vol automatisch gedaan. Nadat Menno en Cor enkele verbindingen hebben gemaakt is het de beurt aan Dan, PA1FZH en Rens, PA1IJF.

     

     

 

Ook wilden we graag nog kijken bij het station GB2BP, maar helaas had de aanwezige operator Alan, M0MKT geen sleutel bij zich. Jammer dat het tegenwoordig helemaal niet meer mogelijk is om een bezoek aan GB2BP te brengen want het station is op 16 december 2012 voor het laatst QRV geweest. Na 18 jaar is er een eind gekomen aan de overeenkomst tussen de Milton Keynes Amateur Radio Society en Bletchley Park waardoor ze hun clubhuis op het landgoed moesten verlaten.

Na afscheid genomen te hebben komen we op weg naar de parkeerplaats nog langs de "Radio Communications Demonstration Module" van GB4FUN met een mooie antennemast wagen.

     

 

Als bijna laatste bezoekers nemen we afscheid van Bletchley Park en rijden weer terug naar ons verblijf in Dunstable.

Klik hier voor een uitgebreide fotoreportage van dit weekend

Meer weten over Bletchley Park en de Enigma? http://www.bletchleypark.org.uk/

Een flash site met de werking van de Enigma: http://www.enigmaco.de/enigma/enigma.swf

Breng ook eens een bezoek aan het virtueel Crypto Museum: http://www.cryptomuseum.com/index.htm

Er is al een paar jaar een elektronische versie de Enigma-E als bouwpakket verkrijgbaar. Dan, PA1FZH heeft er één gemaakt en heeft daar enkele pagina's over geschreven. http://www.pi4wal.nl/bestanden/Enigma-E.php

 

Cor, PE1PTQ